Eryk XIV
Domenicus ver Wilt - Eryk XIV (1560) - fot. wikipedia
| Urodzony | 13 grudnia 1533 |
| Zmarł | 26 lutego 1577 |
| Król Szwecji | 29 września 1560 - 29 września 1568 |
| Koronacja | 29 czerwca 1561 |
| Rodzice | Gustaw Waza i Katarzyna Saska |
| Następca | Jan III |
Eryk urodził się 13 grudnia 1533 roku jako syn Gustawa i Katarzyny Saskiej. Był uważany za władcę zdolnego i inteligentnego. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie, o które zadbał jego ojciec. Eryk dość łatwo przyswajał sobie znajomość języków obcych, interesował się matematyką, astrologią, historią i literaturą.
Korona Eryka XIV - fot. royaltombs.dk/szwecja
Zanim zmarł ojciec Eryka Gustaw, podzielił on królestwo na trzy części. Eryk otrzymał Szwecję właściwą, Jan Finlandię a Karol Sudermanię. Młodsi bracia mieli być w stosunku wasalnym do Eryka, który 29 czerwca 1561 roku został koronowany na króla. Nowy król postanowił znacznie zmniejszyć suwerenność braci, którzy na riksdagu w Alborga zwołanym jeszcze przed koronacją 15 kwietnia zostali pozbawieni możliwości podejmowania jakichkolwiek decyzji politycznych bez porozumienia z Erykiem. Po objęciu władzy chciał uczynić ze Szwecji mocarstwo. Dążył do narzucenia innym krajom nad Bałtykiem swojej hegemonii, co wywołało konflikt z królem Danii Fryderykiem II i wplątał swój kraj do wojny północnej (1563-1570). Wcześniej, bo w 1561 roku na jego rozkaz Szwedzi zdobyli Estonię.
Domenicus der Wilt - Eryk XIV - fot. wikipedia
Z czasem jego ambicja i niezrównoważony stan psychiczny doprowadził do obłąkania władcy i jego choroby umysłowej. Pierwszymi objawami były niemalże ciągłe zaloty do różnych kandydatek na żonę. Wśród nich była nawet króla Anglii Elżbieta I. W 1559 roku wysłał nawet do Londynu swojego brata Jana i Dionizego Beurraeusa, ich nauczyciela z dzieciństwa z poselstwem. Mimo sprawienia dobrego wrażenia, Elżbieta zbytnio się nie spiesząc, zwlekała z decyzją o ślubie. Zniechęcony Eryk swoje zainteresowania matrymonialne przerzucił teraz na królową Szkotów Marię Stuart, z którą również nic nie wyszło. Równocześnie wysyłał poselstwa do landgrafa Hesji Filipa, aby poślubić jego córkę Krystynę. Ustalono nawet datę zaręczyn, jednak Eryk dostał informacje od pewnego, nie znanego z imienia rycerza, które niezbyt dobrze świadczyły o wyglądzie przyszłej małżonki. Później miał się wycofywać z wypowiedzianych słów. Eryk z wściekłością rzucił się na niego z mieczem i mocno zraniony cudem uniknął śmierci. Ostatecznie do ślubu z Krystyną nie doszło, a szaleńcze napady złości zdarzały się królowi coraz częściej. Zaczął podejrzewać, że wszyscy wokół niego zawiązują spiski przeciw niemu.
W polityce wewnętrznej szybko napotkał opozycję szlachty wspieraną przez jego przyrodniego brata Jana, którego wkrótce oskarżył o zdradę i skazał na śmierć. Wyrok zamienił na wieloletnie więzienie na zamku Gripsholm, w którym przebywał w latach 1563-1567.
Eryk wszędzie dopatrywał się spisków, co doprowadzało do pogłębiania się zaburzenia jego osobowości, która zaczęła przybierać postać paranoi. 19 maja 1567 roku podczas otwarcia riksdagu, król oznajmił, że nie wygłosi inauguracyjnego przemówienia, twierdząc, że tekst zagubił jego sekretarz Nils Sture. W efekcie kazał go wtrącić do lochu za zdradę. W 24 maja 1567 w Uppsali doszło do tzw. ,,krwawej soboty'', podczas której z rozkazu władcy zginęło kilkadziesiąt osób, a wśród nich były nauczyciel Eryka Dionizy Beurraeus. Początkowo zabójstwa te trzymano w tajemnicy i ujawniono dopiero po dwóch dniach.
W polityce wewnętrznej szybko napotkał opozycję szlachty wspieraną przez jego przyrodniego brata Jana, którego wkrótce oskarżył o zdradę i skazał na śmierć. Wyrok zamienił na wieloletnie więzienie na zamku Gripsholm, w którym przebywał w latach 1563-1567.
Eryk wszędzie dopatrywał się spisków, co doprowadzało do pogłębiania się zaburzenia jego osobowości, która zaczęła przybierać postać paranoi. 19 maja 1567 roku podczas otwarcia riksdagu, król oznajmił, że nie wygłosi inauguracyjnego przemówienia, twierdząc, że tekst zagubił jego sekretarz Nils Sture. W efekcie kazał go wtrącić do lochu za zdradę. W 24 maja 1567 w Uppsali doszło do tzw. ,,krwawej soboty'', podczas której z rozkazu władcy zginęło kilkadziesiąt osób, a wśród nich były nauczyciel Eryka Dionizy Beurraeus. Początkowo zabójstwa te trzymano w tajemnicy i ujawniono dopiero po dwóch dniach.
Zbroja Eryka XIV - fot. ujarani.com
Choroba postępowała nadal i w końcu władzę przejęła i sprawowała w imieniu króla rada złożona z kilku senatorów. Wydawało się, że Eryk odzyskał rozum, gdy kazał uwolnić brata Jana i zawarł z nim porozumienie. Nic z tych rzeczy. Uważał, że jest stale śledzony przez wrogów, których podejrzewał o spiski i próby otrucia. W 1568 roku wybuchł bunt, który wzniecili książę Jan wraz z bratem Karolem. Eryk nie zamierzał się poddawać, jednak stracił on całkowicie poparcie i gdy zbuntowani bracia stanęli 17 września u bram Sztokholmu, postanowił abdykować. Nowym królem ogłoszono Jana, ale w trakcie jego panowania wybuchły przynajmniej trzy powstania mające na celu przywrócenie na tron Eryka, który został uwięziony w twierdzy Örbyhus, gdzie zmarł 26 lutego 1577 roku. Plotka głosiła, że przyczyną śmierci było zjedzenie zupy z groszkiem, jednak badania ekshumacyjne króla potwierdziły, że został otruty arszenikiem, prawdopodobnie z rozkazu Jana.
Grób króla Eryka XIV w katedrze w Västerås - fot. wikipedia
Eryk poślubił Katarzynę Månsdotter 4 lipca 1568 roku, z którą doczekał się czwórki dzieci:
- Sygryda
- Gustaw
- Henryk
- Arnold
Georg von Rosen - Eryk XIV, Katarzyna Mansdotter i Jöran Persson (1871) - fot. wikipedia
Wcześniej był w kilku nieformalnych związkach. Z Agdą Persdotter miał trzy córki:
- Virginia Eriksdotter
- Konstancja Eriksdotter
- Lukrecja Eriksdotter