Gustaw II Adolf
Gustaw II Adolf - fot. wikipedia
| Urodzony | 19 grudnia 1594 |
| Zmarł | 16 listopada 1632 |
| Król Szwecji | 30 października 1611 - 16 listopada 1632 |
| Koronacja | 12 października 1617 |
| Rodzice | Karol IX Waza i Krystyna Holsztyńska |
| Następca | Krystyna |
Podpis Gustawa II Adolfa
Prawdopodobnie najwybitniejszy przedstawiciel dynastii Wazów urodził się 19 grudnia 1594 roku na zamku w Sztokholmie jako najstarszy syn wówczas jeszcze księcia, później regenta aż wreszcie króla Karola IX z jego drugiego małżeństwa z Krystyną Holsztyńską. Po dwóch miesiącach odbyły się uroczystości związane z nadaniem przyszłemu następcy tronu imion: Gustaw na cześć jego dziadka, króla Gustawa I - założyciela dynastii, Adolf po dziadku ze strony matki, księciu Holstein-Gottorp.
Nauczycielami królewicza zostali Johan Skytte i Johannes Bureus. Pierwszy posiadał dużą wiedzę encyklopedyczną i znał zasady działania administracji, drugi, miał za zadanie zainteresować Gustawa Adolfa historią, co mu się zresztą udało. Gustaw Adolf bardzo wcześnie wykazał duże zdolności językowe. Od wczesnego dzieciństwa rozmawiał w dwóch językach, którymi posługiwali się jego rodzice, czyli po niemiecku i szwedzku. Bardzo dobrze mówił także po łacinie, włosku, francusku i holendersku. Potrafił się także porozumiewać w języku greckim, hiszpańskim, angielskim, rosyjskim i polskim. Od swoich żołnierzy nauczył się także szkockiego.
Uczył się również matematyki, optyki, inżynierii i mechaniki. Przedmioty te były wprowadzane do programu nauczania przede wszystkim dlatego, że miały swoją przydatność w służbie wojskowej.
W chwili śmierci ojca w 1611 roku Gustaw Adolf miał 17 lat i otrzymał państwo z każdej niemal strony objęte konfliktem. Trwała z Danią wojna kalmarska o panowanie nad Bałtykiem, starsza linia Wazów władająca Rzeczpospolitą domagała się swoich praw w Szwecji; dodatkowo narósł konflikt wyznaniowy pomiędzy katolikami a protestantami, a jakby tego było mało, to jeszcze doszło do sprzeczności między monarchią a arystokracją.
Rządy w kraju przejęła regencja w składzie Krystyna Holsztyńska i Jan, książę Östergötlandii - najmłodszego syna króla Jana III. Mieli oni sprawować władzę do momentu, gdy król ukończy 18 lat. Samodzielne rządy Gustaw Adolf miał jednak objąć dopiero, gdy osiągnie 24 lata. Zrobił to znacznie wcześniej, bo już w dniu swoich 17 urodzin 19 grudnia 1611 roku. Książę Jan i królowa-matka Krystyna zrezygnowali z regencji, a korona została przekazana przez Riksdag Gustawowi Adolfowi na określonych przez siebie warunkach, po przyjęciu których stany były gotowe go uznać za panującego. Były to m. in. wszystkie prawa i przywileje stanów. jednocześnie wyrażając zgodę na ograniczenie na ich rzecz władzy monarszej w kwestiach dotyczących stanowienia prawa, polityki zagranicznej i fiskalnej. Zrezygnował z Jednoczesnego prowadzenia wojny z trzema państwami: Danią, Rosją i Rzeczpospolitą. Gustaw Adolf zaakceptował je i 10 stycznia 1612 roku został uznany za króla.
Gustaw Adolf (1630) - Jacob Heinrich Elbfas - fot. wikipedia
Dzięki ustępstwom terytorialnym i zobowiązaniu się do wypłaty odszkodowań wojennych w wysokości 1 mln riksdalerów w czterech ratach od 30 stycznia 1616 do 30 stycznia 1619 zapewnił sobie spokój na granicy z Danią, z którą zawarł traktat pokojowy w Knäred 31 stycznia 1613. W rozmowach pokojowych mediatorem był król Anglii Jakub I, który uznał Gustawa Adolfa de iure królem Szwecji, a czego nie zrobił w przypadku jego ojca.
Rok później uderzył na państwo moskiewskie i w 1615 oblegał Psków, a następnie doprowadził do korzystnego dla Szwecji układu pokojowego w Stołbowie 9 marca 1617, gdzie również pośredniczył Jakub I. Według jego postanowień Szwedzi wycofali się z Nowogrodu Wielkiego i Starej Russy, ale zatrzymali Ingrię i Karelię z miastami: Iwanogrod, Koporie, Nöteborg (Orieszek) i Kexholm (Prioziorsk). Tym samym Szwedzi pozbawili Rosję dostęp do Morza Bałtyckiego. Dopiero w tym roku, w październiku doszło do koronacji Gustawa Adolfa.
Od 1617 toczył wojnę o dominium maris Baltici z Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wykorzystując zaangażowanie głównych sił wroga w konflikt z Turcją, opanował w 1621 większą część Inflant z Rygą. 10 sierpnia 1622 podpisał rozejm w Mitawie, zatrzymując w swym ręku zdobyte wcześniej ziemie. Trzy lata później wznowił działania wojenne, zajmując Dorpat w Inflantach, skrawek Litwy z Birżami oraz większą część Kurlandii z Mitawą. Ośmielony tymi sukcesami, przerzucił swoje wojska w 1626 do Prus Książęcych, opanowawszy Piławę, Elbląg, Malbork i przejściowo Puck. Jednak zwycięstwo polskie w bitwie morskiej pod Oliwą w 1627 i pod Trzcianą w 1629 roku zahamowały jego ekspansję na Pomorzu. 26 września 1629 zawarł rozejm w Altmarku (Starym Targu). Rozejm ten został podpisany również dzięki Francuzom, którzy liczyli, że po zakończeniu działań zbrojnych z Rzeczpospolitą Szwecja weźmie udział w wojnie trzydziestoletniej. Postanowienia rozejmu były następujące: Gustaw Adolf zatrzymywał w swym ręku większość portów pruskich i dużą część Inflant oraz zapewnił sobie wpływy z ceł pruskich.
W międzyczasie 25 listopada 1620 roku król poślubił Marię Eleonorę Hohenzollern - córkę elektora brandenburskiego Jana Zygmunta i jego żony Anny. Para doczekała się tylko jednego dziecka, w 1626 roku na świat przyszła Krystyna, która za jakiś czas przejmie szwedzki tron.
Gustaw Adolf w stroju polskim (1632) - Matthäus Merian - fot. grafik.rp.pl
W 1629 do przystąpił wojny trzydziestoletniej przeciw Habsburgom. Co ciekawe, misję tą finansowała Francja, która nie chciała bezpośrednio angażować się w działania wojenne.
Król z małżonką Marią Eleonorą - fot. wikipedia
Kraje północnych Niemiec nękane przez Albrechta von Wallensteina, same wezwały na pomoc króla Szwecji. Ten wykorzystał sytuację, ponieważ Habsburgowie byli osłabieni porażkami w walkach w Niderlandach i Włoszech. W lipcu 1630 Gustaw Adolf wylądował na terenie Cesarstwa i zmusił księcia pomorskiego Bogusława XIV do zawarcia z nim sojuszu. Początkowo jednak główne siły protestanckie sceptycznie podchodziły do możliwości kolaboracji ze Szwedami. Elektorzy Brandenburgii i Saksonii stronili od związków z Gustawem Adolfem. W styczniu 1631 Gustaw Adolf zawarł umowę z kardynałem Richelieu: Francuzi mieli wspierać Szwedów militarnie i finansowo, a Szwedzi pozostawać neutralnymi wobec Ligi Katolickiej. 17 września 1631 doszło do bitwy pod Breitenfeld w Saksonii. Wojska cesarskie dowodzone przez hrabiego Johana von Tilly doznały bolesnej porażki. Szwedzi zajęli Czechy z Pragą i rozpoczęli marsz przez południowe Niemcy. Liga Katolicka została rozwiązana.
Popiersie Gustawa Adolfa - Janne Nilson - fot. ipmsstocholm.se
W kwietniu 1632 roku Szwedzi po zajęciu Norymbergi, pokonali siły cesarskie w bitwie nad rzeką Lech, po czym zajęli południowe księstwa niemieckie: Bawarię i Alzację, przechylając szalę zwycięstwa na rzecz protestantów. Skłoniło to cesarza Ferdynanda II do porozumienia się z Wallensteinem (układ w Göllersdorf). W połowie 1632 roku Gustaw Adolf snuł plany zastąpienia katolickiego, dążącego do uniwersalizmu Świętego Cesarstwa protestanckim imperium germańskim pod przywództwem Szwecji. Szwecja miałaby także, wedle jego zamysłów, opanować niemieckie wybrzeża Morza Bałtyckiego. Wallenstein tymczasem zajął Lipsk. Spieszący na pomoc Saksonii Gustaw Adolf osaczony został przez przeważające siły cesarsko-bawarskie Wallensteina pod Norymbergą. Po długim oblężeniu, dzięki dostarczonym posiłkom Król Szwecji zdołał wyrwać się z potrzasku, jednak musiał zrezygnować z planów ataku na Wiedeń i ruszył do Saksonii. Tam wodzowie spotkali się w bitwie pod Lützen, nieopodal Lipska, 16 listopada 1632. Tego dnia Gustaw Adolf na czele regimentu kawalerii dokonał swojej ostatniej szarży. Został trafiony w ramię, a koń o imieniu Streiff zawiózł go wprost do wojsk cesarskich, gdzie natychmiast został otoczony. Jeden z jeźdźców trafił króla w plecy a ten wypadł z siodła i zahaczony o strzemię był wleczony przez konia zanim się uwolnił. Leżąc w błocie twarzą do ziemi, dostał drugi strzał, tym razem w głowę, który zakończył życia ,,Lwa Północy''. Rabusie, którzy po bitwie kradli niema wszystko, co miało jakąś wartość zabrali pierścień króla, jego łańcuch, ostrogę i szaty. Na pozostawione prawie nagie, w samej tylko koszuli ciało Gustawa Adolfa nikt nie zwracał uwagi aż do zakończenia bitwy.
Koszule Gustawa Adolfa z bitwy pod Lützen - fot. annabelfrage.worldpress.com
Po bitwie dokonano oględzin królewskich zwłok, z których wynikło, że król miał aż sześć ran: po głębokim pchnięciu, dwie kule w ramieniu, jedną w plecach, ranę postrzałową na boku i ta jedna, śmiertelna, między prawym uchem a okiem.Tymczasowo Gustawa Adolfa pochowano w Meucha, skąd przewieziono go kolejno do Weissenfels, gdzie pożegnała się z nim jego żona Maria Eleonora, Greifswaldu i Wolgastu.
Przewiezienie zwłok króla Gustawa Adolfa z Wolgastu do Szwecji - Carl Gustaf Hellqvist - fot. wikipedia
Wiosną 1633 roku zwłoki przetransportowano do Sztokholmu, gdzie w czerwcu 1634 odbył się pogrzeb króla i pochowanie go w kościele Riddarholm.
Sarkofag króla w kościele Riddarholm - fot. wikipedia
Gustaw Adolf znaczną część swojego panowania spędził na wyprawach wojennych niż w Szwecji. Jednak gdy już w niej był to przeprowadził wiele reform, budując przy tym zręby nowoczesnego państwa. Uporządkował administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, skarbowość oraz przeprowadził modernizację wojska, co doprowadziło do wyższości armii szwedzkiej nad innymi w czasie trwania wojny trzydziestoletniej. Osiągnął wysoki odsetek militaryzacji ludności – aż 1,7%, co pozwalało na zwerbowanie armii nawet 40-tysięcznej. Wiązało się to z wprowadzeniem powszechnego poboru do wojska. Nieco później zreformował szkolnictwo, zakładając nowe gimnazja i odnawiając Uniwersytet w Uppsali w 1624 roku oraz fundując wyższą uczelnię w Dorpacie w 1632 roku.
Streiff - wypchany koń Gustawa Adolfa - Livrustkammaren (Zbrojownia Królewska) w Sztokholmie - fot. prostoprzedsiebie.blog.pl
Gustaw Adolf i jego czyny zostały uwiecznione w wielu publikacjach, a nawet w popkulturze, gdy w 2012 roku szwedzki zespół metalowy Sabaton wydał płytę zatytułowaną Carolus Rex. Gustawowi Adolfowi poświęcone są piosenki The Lion From The North oraz Gott Mit Uns.